GENNEP BEGIN 17E EEUW

In 1597 werd nagenoeg geheel Gennep door brand verwoest, met inbegrip van het toenmalige Raethuys

16 april 1597 ’s nachts staat in Gennep de tijd stil. De ‘grote brand’ legt het ommuurde stadje voor 95% in de as. Enkele vrijstaande stenen huizen steken dagen daarna zwart geblakerd boven rokende puinhopen uit.
Na enkele dagen wagen de eerste gevluchte bewoners zich weer tussen de nasmeulende resten. Mensen willen terug naar hun woonplek. Vlak buiten de stadsmuur verrijzen noodvoorzieningen. Vee vindt voedsel op de heivlakten en staat tijdelijk gestald bij boeren in Ottersum, Heijen of elders. Er heerst een saamhorigheid als nooit tevoren.
Het stadsbestuur neemt zijn werk op vanuit een tijdelijk onderkomen in een van de stenen gebouwen. De stadsbode loopt meerdere keren per week naar Kleef met bestuursstukken. Want de contacten met het hertogelijk gezag zijn nauwer dan ooit: smeekbeden om financiële steun, verzoeken om hout uit het Kleefse bos (nu: Rijkswald) en uitstel van  rijksbelastingen.
Het hele gemeentearchief is verbrand, de secretaris kan op niets terugvallen. Vanuit het geheugen moet hij de personen achterhalen aan wie het innen van gemeentebelastingen (bijv. op bier, brood, koren) is uitbesteed.
De stadspoorten moeten zo snel mogelijk provisorisch worden hersteld om plunderaars en ander gespuis buiten de stad te houden. Het eerst noodzakelijke geld leent de stad bij kloosters en adellijke heren in de omtrek.
De stadsraad probeert via een notaris kopieën te krijgen van koopbrieven, leningen, pachtstukken uit het verloren gegane archief van het burgerlijk armbestuur. De stad probeert weer jaarstukken van in- en uitgaven voor ‘Kleef’ te produceren. Langzaam komt Gennep weer tot leven. Geleidelijk aan verrijzen langs de begaanbaar gemaakte straten weer huizen, deels hout deels steen.
De nieuwe eeuw begint met hoop op beter. Maar zie daar! In 1602 lopen vreemde soldaten van Prins Maurits door het zwaar getekende Gennep. Het houdt maar niet op…

Wiel van Dinter.

GENNEP ZIET WEER LICHT

foto boven: Johan Sigismund keurvorst van Brandenburg

Bij de grote brand van 1597 was ook het oude raadhuis in vlammen opgegaan. Vanuit een noodbehuizing probeert het stadsbestuur gemeentezaken af te handelen. Het gemis van een permanent onderkomen wordt natuurlijk erg gevoeld. Herbouw met eigen middelen is onmogelijk. De platgebrande stad zelf heeft geen geldreserves.

Een subsidieaanvraag bij het landsbestuur in Kleef is kansloos. Het bestuur aldaar zit zelf in grote problemen. Hertog Johan Willem van Kleef is namelijk psychisch onbekwaam om te regeren. En hij heeft geen zoons. Hoge ambtenaren nemen het landsbestuur waar. Als hij in 1609 zonder opvolger sterft, strijden zijn drie zwagers om land en bestuur. Van deze opvolgingsstrijd wordt Gennep weer de dupe. Niemand beslist iets.
Johan Sigismund keurvorst van Brandenburg, de invloedrijkste pretendent, claimt Kleef en gaat het hertogdom besturen. Hij wil zich populair maken bij de bevolking en bemoeit zich met het Genneps, al jaren slepende,  subsidieverzoek.
Voor een plaats met stadsrechten was een stadhuis het bestuurscentrum. De burgemeester, schepenen en raadslieden, alsook het Burgerlijk Armbestuur, vergaderden er, rechtspaak geschiedde daar. In het stadhuis bevond zich de gevangenis. Het torenuurwerk gaf de tijd aan en de klok diende o.a. als brandalarm.
De keurvorst laat zich adviseren door de ambtelijke top binnen het hertogelijk bestuur. Die wijst hem op Willem van Bommel, bouwmeester uit Emmerich. Hij heeft met veel waardering vanaf 1597 in Venlo een nieuw raadhuis gebouwd. De Brandenburgse vorst laat zich in Berlijn tekeningen aanreiken. Hij geeft zijn fiat aan een ruime bouwsubsidie. Het nieuwe gebouw te Gennep zal een meer eenvoudige weergave van Venlo worden, maar het moet wel grandeur uitstralen. Het zwaar getroffen Gennep ziet eindelijk licht aan de horizon.
Van Bommel is in Gennep gaan kijken. Via d’n Yshövel moet hij het stadje bereikt hebben. Door de Zandpoort kwam hij Gennep binnen. Hij ziet daar een lange straat vóór zich met aan weerszijden al weer huizen met verplichte pannendaken. Het oog van de meester ziet ginds aan het eind al meteen zijn nieuwe creatie staan. Een perfecte locatie als blikvanger voor een gezag uitstralend gebouw.

Wiel van Dinter

BOUWDATUM GENNEPS STADHUIS

foto boven: Ook het stadhuis van Venlo werd ontworpen door bouwmeester Willem van Bommel uit Emmerich

Over het bouwjaar van het Genneps stadhuis bestond grote onduidelijkheid in de literatuur. Men schatte de bouw tussen 1641 en 1650. Aanwijzingen voor eerdere bouw vond men niet. Het Genneps oud archief vertoonde grote hiaten wegens een plundering door Franse troepen in 1702. De soldaten braken toen boven in het stadhuis de archiefkisten open en gooiden de voor hen oninteressante inhoud door het raam de Markt op. Daar lagen de documenten dagen in regen en wind. Van 1600 tot 1625 bleven 2 jaarrekeningen gespaard. Een jaarrekening was het gedateerd overzicht van inkomsten en uitgaven in een jaar door de gemeente. Zo’n overzicht moest ter  goedkeuring naar de ‘hoge regering’ in Kleef gezonden worden. Een kopie ging in de archiefkist. De twee gespaarde overzichten zijn in zeer slechte staat. Gerafeld, donkere vochtvlekken, de tekst op vele plekken praktisch onleesbaar. Er had zich tot dan toe blijkbaar niemand aan ontcijfering gewaagd. Het kostte weken om wat nog leesbaar was op te stellen. Het archiefstuk van 1612 bleek zeer interessant. Het bevatte het hele jaar door uitgavenposten betreffende bouwwerkzaamheden en materialen voor het raethuys. Bijvoorbeeld: posten voor het graven ven een bouwput, het ‘poetsen’ van stenen, steigerhout, kalk, manden, mergelstenen, touw enz.. Ook wordt hier de naam van de bouwmeester Willem van Bommel en zijn zoon genoemd. Zij zijn 96 dagen in pension bij een Gennepse herbergier. We mogen dus concluderen dat in 1612 de bouw van het Gennep stadhuis begonnen is.
Helaas kunnen we de verdere bouw niet volgen omdat het archief ons pas in 1625 weer uitgaven vermeldt: kosten voor reparatie van dak en muren, en een bedrag voor smeerolie t.b.v. het torenuurwerk. Informatie over de periode 1613-1624 moet toevallig uit andere bronnen opduiken. Kleefse archieven zijn door oorlogsgeweld zeer gehavend en onvolledig.
Uit het Venlose archief is een brief van de gemeenteraad van Gennep aan het college van Venlo bekend d.d. 4 april 1617. De Gennepse raad vraagt Venlo de Maasschipper Bentz Beynys nog een keer te laten passeren. Hij heeft mergelstenen, kalk en smidskolen aan boord voor de wederopbouw van de afgebrande stad en wel voor het raadhuis, de stadspoorten en muurtorens. De bouw moet dan in de eindfase zijn, want ook is bekend dat de gemeente een uitgave doet voor de omlijsting van een kaart met de stamboom van de graven en hertogen van Kleef. Het ophangen van die kaart in de raetskammer zou dan op de officiële ingebruikname van het stadhuis kunnen wijzen.
Een periode van zes jaar voor de bouw van een stadhuis? Voor zo’n lange periode moet een verklaring zijn.

Wiel van Dinter